Το Σπήλαιο της Γεννήσεως (Φάτνη). Από αρχέγονο σύμβολο στη χριστιανική ενανθρώπιση.

✏️ Της Αικ.Γ.Δασκαλοπούλου

Το σπήλαιο και η φάτνη ως τόπος γεννήσεως αποτελούν ένα από τα αρχαιότερα και βαθύτερα αρχετυπικά σύμβολα της ανθρωπότητας. Από την προϊστορία έως τον χριστιανισμό το σπήλαιο νοείται ως ιερός χώρος μεταβάσεως, ως η μήτρα της Μητέρας Γης από τα έγκατα της οποίας αναδύεται η ζωή, το φως και η σωτηρία. Ο προϊστορικός άνθρωπος βρίσκει στο σπήλαιο καταφύγιο, ασφάλεια και προστασία. Εκεί ανάβει το πρώτο πυρ, εκεί χαράσσει τα πρώτα σύμβολα, εκεί βιώνει τη μυστική σχέση με τη φύση και τις αόρατες δυνάμεις της. Σταδιακά το σπήλαιο ταυτίζεται με τη λατρεία της μάνας Γης, της Δημήτρος, της γεννήτριας και τροφού των πάντων. Στην ελληνική μυθολογική και θρησκευτική παράδοση η γέννηση θεών εντός σπηλαίων δεν είναι τυχαία. Ο Ζευς γεννάται και ανατρέφεται στο Ιδαίον Άντρον της Κρήτης για να διασωθεί από τον Κρόνο, μέσα σε έναν υπόγειο χώρο που συμβολίζει τη μυστική κύηση της κοσμικής τάξεως. Ο Διόνυσος, θεός της ζωής, της έκστασης και της αναγέννησης, συνδέεται με σπήλαια και υπόγεια ιερά όπου τελούνται τα μυστήριά του, καθώς η ζωή για να ανανεωθεί πρέπει να κατέλθει στο σκοτάδι. Η Δήμητρα και ο Πλούτων εκφράζουν τον αιώνιο κύκλο της γονιμότητας και του θανάτου, με τον Άδη να λειτουργεί όχι μόνο ως τόπος απώλειας αλλά και ως προϋπόθεση της επιστροφής και της καρποφορίας. Το σπήλαιο γίνεται έτσι σύμβολο καθόδου και ανόδου, θανάτου και αναγέννησης. Ανάλογοι συμβολισμοί συναντώνται και σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις. Ο Μίθρας, ηλιακή θεότητα με ισχυρή μυστηριακή λατρεία στον ρωμαϊκό κόσμο, γεννάται εντός σπηλαίου φέροντας το φως στον κόσμο. Τα μιθραία, τεχνητά σπήλαια που αναπαριστούν το σύμπαν, λειτουργούν ως χώροι μύησης όπου ο άνθρωπος καλείται να αναγεννηθεί πνευματικά. Το σπήλαιο εδώ δεν είναι απλός φυσικός χώρος αλλά κοσμική μήτρα και τόπος αποκαλύψεως της αλήθειας μέσω της εσωτερικής μεταμόρφωσης. Η χριστιανική παράδοση παραλαμβάνει αυτό το πανάρχαιο αρχετυπικό σχήμα και το μεταστοιχειώνει. Η Γέννηση του Χριστού σε σπήλαιο και φάτνη, όπως διασώζεται στην ορθόδοξη θεολογία και υμνολογία, δεν αποτελεί μόνο ιστορική αφήγηση αλλά βαθύ θεολογικό γεγονός. Ο Χριστός, το Άκτιστο Φως, γεννάται στα έγκατα της γης, μέσα στο σκοτάδι του κόσμου, για να φωτίσει κάθε άνθρωπο. Η φάτνη, τόπος των ζώων και της ταπείνωσης, δηλώνει την εκούσια κένωση του Θεού και την είσοδό Του στην ανθρώπινη ιστορία όχι με δύναμη και επιβολή αλλά με αγάπη και ταπείνωση. Το σπήλαιο γίνεται ο τόπος όπου το αρχέγονο σύμβολο της μήτρας συναντά την αποκαλυπτική αλήθεια της ενανθρώπισης. Φιλοσοφικά και θρησκειολογικά το σπήλαιο παραμένει σύμβολο εσωτερικής αναζήτησης και αποκαλύψεως. Από το σπήλαιο του Πλάτωνος έως το σπήλαιο της Βηθλεέμ, ο άνθρωπος καλείται να εξέλθει από το σκοτάδι της άγνοιας προς το φως της αλήθειας. Η γέννηση δεν είναι μόνο βιολογικό γεγονός αλλά πνευματική πράξη, μια διαρκής δυνατότητα ανακαινίσεως του ανθρώπου. Το φως δεν επιβάλλεται, γεννάται σιωπηλά, όπως αναδύεται η ζωή από τα έγκατα της γης. Στις ημέρες των Χριστουγέννων το σύμβολο της φάτνης και του σπηλαίου υπενθυμίζει τη διαχρονική ενότητα της ανθρώπινης πνευματικής εμπειρίας. Εκεί όπου η αρχαία μνήμη συναντά τη χριστιανική αποκάλυψη, το σπήλαιο παραμένει ο ιερός τόπος όπου το σκοτάδι δεν καταργείται αλλά μεταμορφώνεται, και όπου το φως γεννάται ως ελπίδα για τον κόσμο και την ανθρώπινη ψυχή. 📚📖 Βιβλιογραφία και πηγές: 1. Μιρτσέα Ελιάδε. Το Ιερό και το Βέβηλο. Εκδόσεις Γιάννη Χατζηνικολή. 2. Walter Burkert. Αρχαία Ελληνική Θρησκεία. Εκδόσεις ΜΙΕΤ. 3. Καρλ Γιουνγκ. Τα Αρχέτυπα και το Συλλογικό Ασυνείδητο. Εκδόσεις Ιάμβλιχος. 4. Ιωάννης Ρωμανίδης. Το Προπατορικό Αμάρτημα. Εκδόσεις Δόμος. 📸 Εικόνα: Το σπήλαιο-φάτνη ως μήτρα του Κόσμου Daskalopoulou Katerina