 |
"Ο Έρως γεννάται, μέσα από το Κοσμικό Αυγό". Daskalopoulou Katerina 12/2025 |
Ο Έρως κατέχει μοναδική θέση στον ελληνικό στοχασμό διότι δεν αποτελεί απλώς ένα συναίσθημα ή μια ψυχολογική ροπή αλλά αναδεικνύεται σε πρωταρχική κοσμική δύναμη χωρίς την οποία τίποτε δεν δύναται να υπάρξει ούτε να κινηθεί.
Σύμφωνα με την Ορφική Διδασκαλία, ο Έρως αναδύεται από το κοσμικό αυγό, το οποίον εναπέθεσε η Νύχτα στα βάθη του Ερέβους.
Η εικόνα αυτή δεν είναι ποιητική απλώς αλλά βαθύτατα μεταφυσική.
Το αυγό, συμβολίζει την εν δυνάμει ενότητα του κόσμου πριν από κάθε διάκριση, ενώ η γέννηση του Έρωτος δηλώνει την πρώτη ώθηση προς την εκδήλωση της διάσπασης και συνάμα την σύνδεση των όντων.
Ο Έρως είναι εκείνη η αρχή που ωθεί το άμορφο προς τη μορφή και το ασύνδετο προς την αρμονία.
Παρόμοια είναι και η θέση του Ησιόδου ο οποίος στην Θεογονία τοποθετεί τον Έρωτα ανάμεσα στις πρώτες υπάρξεις μαζί με το Χάος και την Γαία, χωρίς γεννήτορες.
Ο Έρως εδώ δεν εξαρτάται από άλλον θεό ούτε υπηρετεί κάποια δευτερεύουσα λειτουργία. Είναι αναγκαίος όρος της κοσμογονίας διότι χωρίς αυτόν, τα στοιχεία παραμένουν αδρανή και αδύναμα να συσχετισθούν. Η παρουσία του δηλώνει ότι η γένεση δεν είναι τυφλή σύγκρουση αλλά έλξη και σύναψη.
Η μεταγενέστερη μυθολογική παράδοση επιχειρεί να εντάξει τον Έρωτα σε γενεαλογικά σχήματα συνδέοντάς τον συχνά με την Αφροδίτη.
Η ποικιλία των γενεαλογιών δεν αναιρεί αλλά ενισχύει την σημασία του. Όταν παρουσιάζεται ως υιός της Αφροδίτης και του Ουρανού ή του Άρεως ή ακόμη της Ίριδος και του Ζέφυρου, φανερώνεται ως δύναμη που γεφυρώνει το ουράνιο με το γήινο, την αρμονία με την σύγκρουση, το μήνυμα με την κίνηση.
Ο Έρως γίνεται ο δεσμός των αντιθέτων.
Ιδιαίτερη βαρύτητα αποκτά στον τραγικό λόγο και ιδίως στον Ευριπίδη, όπου η δύναμή του εμφανίζεται διττή.
Ο Έρως δύναται να ανυψώσει τον άνθρωπο προς την αρετή αλλά και να τον καταβυθίσει στην αθλιότητα. Η διπλή αυτή όψη δεν είναι ηθικολογική αλλά οντολογική. Ο Έρως είναι δύναμη υπερβατική που δεν υπακούει σε ανθρώπινα μέτρα και γι’ αυτό απαιτεί παιδεία και μέτρο για να καταστεί δημιουργικός.
Την φιλοσοφική του κορύφωση ο Έρως την βρίσκει στο Συμπόσιον του Πλάτωνος.
Εκεί διακρίνεται ο Έρως της Αφροδίτης Ουρανίας και ο Έρως της Αφροδίτης Πανδήμου, τουτέστιν ο έρως που ανυψώνει την ψυχή προς το κάλλος καθαυτό και εκείνος που προσκολλάται στο εφήμερο.
Στον λόγο της Διοτίμας, ο Έρως παρουσιάζεται ως τέκνον του Πόρου και της Πενίας και άρα ως ον ενδιάμεσο, πάντοτε ελλειμματικό και πάντοτε επινοητικό. Δεν κατέχει το αγαθό αλλά το επιθυμεί και ακριβώς γι’ αυτό κινεί τον άνθρωπο προς την φιλοσοφία και την δημιουργία.
Έτσι, ο Έρως καθίσταται αρχή όχι μόνον του κόσμου αλλά και της γνώσεως. Είναι η έλλειψη που γεννά την αναζήτηση, και η επιθυμία που ωθεί το ον να υπερβεί τον εαυτό του.
Χωρίς Έρωτα δεν υπάρχει φιλοσοφία διότι δεν υπάρχει κίνηση προς το αληθές.
Ωστόσο, η ελληνική σκέψη δεν εξαντλείται στον παρορμητικό έρωτα.
Υπέρτατη μορφή αγάπης αναδεικνύεται η αφοσίωση η οποία γεννάται από την εμπιστοσύνη και την αλληλοκατανόηση.
Ενώ ο έρως είναι σφοδρός και συχνά παροδικός η αφοσίωση συνιστά σταθερό δεσμό που αντέχει στον χρόνο και στις δοκιμασίες. Δεν αναιρεί τον έρωτα αλλά τον μεταμορφώνει σε συνειδητή επιλογή και ευθύνη. Εκεί όπου ο έρως συχνά στρέφεται προς την ικανοποίηση του Εγώ, η αφοσίωση οδηγεί στην αυτοθυσία και την αλληλεγγύη.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Έρως, ως απαρχή των πάντων, δεν περιορίζεται στην κοσμογονία ή στην επιθυμία, αλλά ολοκληρώνεται στην ηθική και την κοινότητα.
Από την γέννηση του κόσμου έως την συγκρότηση των ανθρώπινων δεσμών, παραμένει η δύναμη που συνδέει το πολλαπλό σε ενότητα και το εφήμερο με το διαρκές.
Βιβλιογραφία και πηγές: 1. Ησίοδος, Θεογονία, μετάφραση και σχόλια Εκδόσεις Ζήτρος
2. Ορφικά, Ύμνοι, εισαγωγή και απόδοση Εκδόσεις Κάκτος
3. Πλάτων, Συμπόσιον, μετάφραση Εκδόσεις Πόλις
4. Ευριπίδης, Τραγωδίες, επιλογή και σχολιασμός Εκδόσεις Οξύνεια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου